Question & Answer

પ્રશ્ન : ૪  સહ્ગોત્ર મા લગ્ન  ના કરવા માટે  અપાડા સાસ્ત્રો કેમ ના પાડે છે ?

જવાબ :

ગોત્ર શબ્દનો અર્થ થાય છે વંશ, કુળ. ગોત્ર પ્રણાલીનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય કોઈ વ્યક્તિને તેના મૂળ પ્રાચીનતમ વ્યક્તિ સાથે જોડવાનો. ઉદાહરણ માટે જો કોઈ વ્યક્તિ કહે કે તેનું ગોત્ર ભારદ્વાજ છે તો તેનો અર્થ થાય છે કે  તેની પેઢી વૈદિક ઋષિ ભારદ્વાજથી શરૂ થઈ હતી અથવા એવું સમજી લેવું કે તે વ્યક્તિ ઋષિ ભારદ્વાજની પેઢીમાં જન્મેલો છે. તમે એક જ ગોત્રમાં લગ્ન સાથે જોડાયેલા વિવાદ વિશે તો સાંભળ્યું જ હશે. ચાલો જોઈએ પુરાણોમાં આ વિશે શું જણાવવામાં આવ્યું છે... વિશ્વામિત્ર, જમદગ્નિ, ભારદ્વાજ, ગોતમ, અત્રિ, વશિષ્ઠ, કશ્યપ – આ સપ્તઋષિઓ અને આઠમા ઋષિ અગસ્તિની સંતાન ‘ગોત્ર’ કહેવાય છે. બ્રાહ્મણોના લગ્નમાં ગોત્રનું એક ખૂબ મોટું અને મહત્વપૂર્ણ સ્થાન છે. પુરાણો તથા  સ્મૃતિ ગ્રંથોમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે જો કોઈ કન્યા સંગોત્ર હોય, પરંતુ જો કન્યા સંગોત્ર હોય પરંતુ સપ્રવર ન હોય અથવા સપ્રવર હોય પરંતુ સંગોત્ર ન હોય તો એવી કન્યા સાથે લગ્નની પરવાનગી આપવામાં ન આવી જોઈએ. એટલે જે વ્યક્તિનો ગોત્ર ભારદ્વાજ છે, તેના પૂર્વજ ઋષિ ભારદ્વાજ હતા અને તે વ્યક્તિ આ ઋષિના વંશજ છે. આગળ જતા ગોત્રનો સંબંધ ધાર્મિક પરંપરાઓ સાથે જોડાયો અને લગ્ન કરતા સમયે તેનો ઉપયોગ કરવાનો શરૂ થઈ ગયો. ઋષિઓની સંખ્યા લાખ-કરોડ હોવાને લીધે ગોત્રોની સંખ્યા પણ લાખ-કરોડ માનવામાં વે છે, પરંતુ સામાન્યપણે આઠ ઋષિઓના નામ પર મૂળ આઠ ગોત્ર માનવામાં આવે છે, જેના વંશના પુરૂષોના નામ પર અન્ય ગોત્ર બનાવવામાં આવ્યાં.. મહાભારતના શાંતિપર્વ(297/17-18) માં મુળ ચાર ગોત્ર બતાવવામાં આવ્યાં છે. અંગિરા, કશ્યપ, વશિષ્ઠ અને ભૃગુ જ્યારે જૈન ગ્રંથોમાં 7 ગોત્રનો ઉલ્લેખ છે- કશ્યપ, ગૌતમ, વત્સ્ય,  કુસ્ત, કૌશિક, મંડવ્ય અને વશિષ્ઠ. તેમાં બધાના જુદાં-જુદાં ભેદ બતાવવામાં આવ્યાં છે જેમ કે, કૌશિક-કૌશિક કાત્યાયન, દર્ભ કાત્યાયાન, વલ્કલિન, પાક્ષિણ, લોધાક્ષ, લોહિતાયન (દિવ્યાવદન-331-12,14)

हिनक्रियं निष्पुरुषम् निश्छन्दों रोम शार्शसम् । क्षय्यामयाव्यपस्मारिश्वित्रिकुष्ठीकुलानिच ।। જે કુળ સત્ક્રિયાથી હિન, સત્પુરૂષોથી રહિત, વેદાધ્યયનથી વિમુખ, શરીર પર મોટા-મોટા લોમ અથા બવાસીર, ક્ષય રોગ, ઉધરસ, મીરગી, શ્વેતકુષ્ઠ અને ગતિલકુષ્ઠયુક્ત કુળની કન્યા અથવા વરની સાથે લગ્ન ન થવા જોઈએ, કારણ કે આ બધા દુર્ગુણ અને રોગ લગ્ન કરનાર કુળમાં પ્રવિષ્ટ થઈ જાય છે. લગ્ન નક્કી કરતા સમયે ગોત્રની સાથે-સાથે પ્રવરનો પણ ખ્યાલ રાખવો જરૂરી છે. પ્રવર પણ પ્રાચીન ઋષિઓના નામ છે પણ અંતર એ છે કે ગોત્રનો સંબંધ રક્તથી છે, જ્યારે પ્રવરનો સંબંધ આધ્યાત્મિક છે.

વર-વધૂનો એક જાતી હોવા છતા તેમના અલગ-અલગ ગોત્ર તથા પ્રવર હોવા જરૂરી છે. મત્સ્યપુરાણમાં બ્રાહ્મણની સાથે સંગોત્રીય(એક જ ગોત્ર) શતરૂપાના લગ્ન પર આશ્ચર્ય અને દુખ પ્રકટ કરવામાં આવ્યું છે. ગૌતમધર્મ સૂત્રમાં પણ જુદાં-જુદાં પ્રવર લગ્નની સૂચના આપેલી છે. આપસ્તંબ ધર્મસૂત્ર કહે છે- 'संगौत्राय दुहितरेव प्रयच्छेत्' (સમાન ગોત્રના પુરૂષને કન્યા ન આપવી જોઈએ) જુદા-જુદા ગોત્રની સાથે  લગ્ન ન કરવાની ભૂલ પુરૂષને બ્રાહ્મણત્વથી ભંગાણ થઈ જવા તથા ચાંડાલ પુત્રપુત્રીના ઉત્પન્ન થવાની વાત કહેવામાં આવી છે. અપરાર્ક કહે છે કે જાણી જોઈને સંગોત્રીય કન્યા સાથે લગ્ન કરવાવાળા જ્ઞાતિમાંથી બહાર થઈ જાય છે. બોધાયનના હિસાબે જો કોઈ વ્યક્તિ ભૂલથી પણ સંગોત્રીય કન્યા સાથે લગ્ન કરે છે, તો તેને તે કન્યાનું માતૃત્વત્ પાલન કરવું જોઈએ (संगौत्रचेदमत्योपयच्छते मातृपयेनां विमृयात्). ગોત્રજન્મના પ્રાપ્ત નથી થતી, એટલે લગ્ન પશ્ચાત કન્યાનું ગોત્ર બદલાય જાય છે અને તેના માટે તેના પતિનું ગોત્ર લાગૂ થઈ જાય છે. વિવિધ સમુદાયોમાં ગોત્રની સંખ્યા જુદી-જુદી હોય છે. મોટાભાગે ત્રણ ગોત્ર છોડી જ લગ્ન કરવા જોઈએ એક સ્વયંનું ગોત્ર, બીજું માતાનું ગોત્ર (એટલે કે જે ગોત્ર કે કુળમાં માતાનો જન્મ થયો હોય) અને ત્રીજો દાદીનો ગોત્ર અમુક જગ્યાએ નાનીના ગોત્રને પણ માનવામાં આવે છે અને તે ગોત્રમાં પણ લગ્ન નથી થતા. આપણી ધાર્મિક માન્યતા મુજબ એક જ ગોત્ર અથવા એક જ કુળમાં લગ્ન કરવા સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધિત કરવામાં આવ્યું છે. આ પ્રતિબંધ એટલે લગાવવામાં આવ્યો છે કારણ કે એક જ ગોત્ર અથવા કુળમાં લગ્ન થવા પર દંપત્તિની સંતાન અનુવાંશિક દોષની સાથે ઉત્પન્ન થાય છે. આવા દંપત્તિની સંતાનમાં એક જેવી વિચારધારા, પસંદ, વ્યવહાર લગેરેમાં કોઈ નાવીન્ય નથી હોતો. આવા બાળકોમાં રચનાત્મકતાનો અભાવ હોય છે. વિજ્ઞાન દ્વારા પણ આ સંબંધમાં આ વાત કરવામાં આવી છે કે સંગોત્ર લગ્ન કરવા પર મોટાભાગે આવા દંપત્તિની સંતાનમાં અનુવાંશિક દોષ એટલે કે માનસિક વિકલાંગતા, અપંગતા, ગંભીર રોગ વગેરે જન્મજાત જ જોવા મળે છે. શાસ્ત્રો મુજબ આ જ કારણોસર સંગોત્ર લગ્ન ઉપર પ્રતિબંધ લગાવવામાં આવ્યો છે. વેદિક હિન્દુ સંસ્કૃતિમાં એક જ ગોત્રમાં લગ્ન વર્જિત હોવાનો મુખ્ય કારણ એ છે કે એક જ ગોત્રમાં હોવાને લીધે તે પુરૂષ તથા સ્ત્રી ભાઈ-બહેન કહેવાય છે, કારણ કે તેમના પૂર્વજ એક જ હતા. જોકે આ વાત થોડી અજાયબી લાગે કે જે સ્ત્રી તથા પુરૂષને એકબીજાને ક્યારેય જોયા પણ નથી અને બંને અલગ-અલગ દેશોમાં પરંતુ એક જ ગોત્રમાં જન્મયાં, તો તે ભાઈ-બહેન થઈ ગયા. તેનું મુખ્ય કારણ એક જ ગોત્ર હોવાને લીધે ગુણસૂત્રોમાં સમાનતાનું પણ છે. ઓશોનું કથન છે કે સ્ત્રી-પુરૂષ જેટલી વધુ દૂરીમાં લગ્ન કરે છે તેમની સંતાન તેટલી જ વધુ પ્રતિભાશાળી અને ગુણી હોય છે. તેમાં અનુવાંશિક રોગ હોવાની શકયતાઓ ઓછામાં ઓછી હોય છે.  તેમના ગુણસૂત્ર ખૂબ જ મજબૂત હોય છે અને તે જીવન-સંધર્ષમાં પરિસ્થિતિઓનો દૃઢતાની સાથે મુકાબલો કરે છે.                                                                                                हरियाणा गौड़ ब्राम्हिन समाज - अहमदाबाद    हिमांशु पुरोहित - कलम दिल से

3 प्रश्न :-  हिंदू धर्म में क्यों जरूरी है दान की परंपरा? 

 उत्तर :-  दान का मतलब है देना। जो वस्तु स्वयं की इच्छा से देकर वापस न ली जाए उसे हम दान कहते हैं। दान में अन्न, जल, धन-धान्य, शिक्षा, गाय, बैल आदि दिए जाते हैं। परंपरा में दान को कर्तव्य और धर्म माना जाता है। शास्त्रों में भी इसका उल्लेख है-

दानं दमो दया क्षान्ति: सर्वेषां धर्मसाधनम् ॥    -याज्ञवल्क्य स्मृति, गृहस्थ 

अर्थ- दान, अन्त:करण का संयम, दया और क्षमा सभी के लिए सामान्य धर्म साधन हैं। 

अहन्यहनि दातव्यमदीनेनान्तरात्मना ।

स्तोकादपि प्रयत्नेन दानमित्यभिध्यते ॥    

अर्थ- प्रत्येक दिन दान देना हमारा कर्तव्य है। यह समझकर अपने स्वल्प (जो भी हमारे पास उपलब्ध हो) में से प्रसन्न होकर प्रयत्नपूर्वक कुछ देना दान कहलाता है।

                                             धर्मग्रंथों में दान के चार प्रकार बताए गए हैं। ये हैं-

नित्य दान- किसी के परोपकार की भावना और किसी फल की इच्छा न रखकर यह दान दिया जाता है।

नैमित्तिक दान- अपने पापों की शांति के लिए विद्वान ब्राह्मणों के हाथों पर यह दान रखा जाता है।

काम्य दान- संतान, जीत, सुख-समृद्धि और स्वर्ग प्राप्त करने की इच्छा से यह दान दिया जाता है।

विमल दान- जो दान ईश्वर की प्रसन्नता के लिए दिया जाता है।

            उपर लिखित प्रकार मे ही दान क्यू देना चाहिए ये हमे साफसाफ दिखाई देता हे! इस लिए हमे जीवन मे दान देना चाहिए और बारबार देना चाहिए ताकि उस परम पिता का सनिद्या हम प्राप्त कर सके! 

           और अगर हम इसे तर्क की भासा से देखे तो हम इसमे ये देख सकते हे की हमारे पूर्वजोने इस प्रकार से सामाजिक स्थिरता लाने का हमे एक माध्यम बता या हे जिसे हम आज दान के नाम से पाचानते हे!

2.  प्रश्न :-          ब्रामीण यानी कोन और उनका अस्तीव केसे हुआ इस पृथ्वी पर ?

      उत्तर :-    
                         यूगो पहले जब पृथ्वी पर जब ब्रम्‍हाजी ने मनुष्य के पालणपोषण एवं ज्ञान देने के लिए उन्हो ने  सप्तऋषि को विविध प्रकार के ज्ञान दिया पर जब समय बीतने पर उनका कार्य भार बढ़ता गया तब उन्हो ने ब्रम्‍हाजी के कहने पर उनके साथ कुश शिष्यो को उनकी लय्कात के उनसार ज्ञान देकर अपने साथ अपने कार्यभार मे सहयता हेतु रखना सुरू किया
               
                         और जेसे जेसे समय बीतता गया उनका पूरा एक समुदाय बन गया जिसे आज हम ब्रमिन के नाम से जानते हे

1. Why We can't do the Pooja & Accept there Donation ?

Ans. : After being The issue between  Tavaro & Our Forefather Mr. Jagjyoti on kirti sthambh at delhi
          they felt insulted and cheated by the royal family by disagree on his knowladge of poojan vidhi
          They Cam To Sarayan & Oder to there Childers About not doing the karmkan for any and also                     prohibit from taking any kind of donation

           They also said that mine child Form now we do framing for there life